Drozdowo – Ta malowniczo położona na terenie Łomżyńskiego Parku Krajobrazowego Doliny Narwi wieś oraz znajdujący się tam dwór rodziny Lutosławskich, stanowią ważne miejsce w biografii Romana Dmowskiego. Wieś ta, od roku 1786 stanowiła własność łomżyńskiej linii, tejże rodziny, wyróżniającej się wysokim poziomem wykształcenia oraz bogatą działalnością społecznikowską.

Pierwsze wzmianki o Drozdowie pochodzą z 1417 roku, a właścicielami tego majątku były kolejno rodziny: Drozdowskich, Hrehorowiczów i Burskich. Po nich, w roku 1786 staje się ten majątek własnością Franciszka Lutosławskiego. Majątek w Drozdowie dzielił się pierwotnie na dwie części – Drozdowo Górne, w którym rezydowała rodzina Lutosławskich oraz Drozdowo Dolne – od roku 1799 w posiadaniu Kazimierza Godlewskiego. Majątek ten, przeszedł następnie w ręce rodziny Chludziewiczów, od których odkupił go Franciszek Lutosławski w 1866 roku. Od tego momentu istniały w majątku następujące dwory – tzw. Górny Dwór oraz Dolny Dwór.

Tym, który doprowadził Drozdowo do rozkwitu, był Franciszek Dionizy Lutosławski (1830-1891). Jego praca, wykształcenie i gospodarność, pozwoliły na fundację kościoła w Drozdowie oraz wykształcenie sześciu wybitnych synów. Z jego pierwszego małżeństwa z Marią Szczygielską, znamy dwóch synów: Wincentego i Stanisława. Z kolei, drugie małżeństwo, z Pauliną Szczygielską, siostrą Marii, wzbogaciło go o czterech kolejnych synów: Mariana, Jana, Kazimierza i Józefa. Każdy z nich był wybitną postacią w swoim środowisku, dzięki swojej pracy i zaangażowaniu polityczno-społecznemu.

Wincenty Lutosławski (1863-1954): Był najstarszym synem Franciszka i Marii. W 1885 roku uzyskał na Uniwersytecie w Dorpacie, stopień kandydata z zakresu chemii, a w 1886 roku w zakresie filozofii. W 1887 roku rozpoczął studia nad Platonem i uzyskał magisterium z filozofii. Następnie pracował w Moskwie, Londynie i Kazaniu, gdzie dostał docenturę na Uniwersytecie. W 1899 roku, osiedlił się wraz z rodziną na kilka lat w Krakowie. Ich dom był miejscem spotkań literatów, artystów i działaczy narodowych. Wincenty Lutosławski stał się aktywnym członkiem Ligi Narodowej, założył koło Filaretów oraz pismo „Eleusis”, a także stowarzyszenie „Eleuteria”. W 1913 roku założył tzw. „Kuźnicę” w Chateau Barby we Francji, z której korzystało wielu rodaków. W czasie Kongresu Wersalskiego, opracowywał ekspertyzy dla delegacji polskiej. Po zakończeniu wojny został profesorem na Uniwersytecie Wileńskim. Po przejściu na emeryturę, po krótkich pobytach w różnych miejscach i krajach, osiadł w Krakowie, gdzie jeszcze w latach 1946-1948 wykładał na Uniwersytecie Jagiellońskim.

Stanisław Lutosławski (1864-1937): Skończył studia rolnicze w Halle i po śmierci ojca objął prowadzenie majątku drozdowskiego. Założył w Łomży średnią Szkołę Handlową i Syndykat Rolniczy, był działaczem organizacji ziemiańskich m.in. stał na czele Łomżyńskiego Oddziału Banku Ziemian oraz Łomżyńskiego Oddziału Związku Ziemian. W Drozdowie zorganizował dla dzieci w wieku przedszkolnym ochronkę i przyczynił się do budowy szkoły. Był także, prezesem Rady Parafialnej w Drozdowie.

Marian Lutosławski (1871-1918): Był inżynierem mechanikiem po Politechnice w Rydze. Uzyskał również dyplom inżyniera na Politechnice w Darmsztadzie. Marian Lutosławski był zapalonym społecznikiem. Oprócz działalności w Stowarzyszeniu Techników, był m.in. współtwórcą Macierzy Szkolnej i działaczem Narodowej Demokracji. Był jednym z inicjatorów założenia Komitetu Obywatelskiego i Polskiego Komitetu Pomocy Sanitarnej, na początku I wojny światowej. W 1915 roku, został delegowany do Moskwy, jako pełnomocnik Centralnego Komitetu Obywatelskiego i PKPS.

Organizował tam pomoc dla polskiej ludności wysiedlanej z Kongresówki. W 1918 roku został jednak aresztowany i rozstrzelany pod zarzutem prowadzenia działalności kontrrewolucyjnej (pomoc niewinnym ludziom = działalność kontrrewolucyjna sic.!!!).

Jan Lutosławski (1875-1959): Doktor nauk rolniczych, po studiach w Lipsku, Halle i Rydze. W latach 1906-1907 był redaktorem „Przeglądu Rolniczego”. Pracował aktywnie w Towarzystwie Rolniczym w Łomży, wygłaszając referaty i udostępniając swój księgozbiór dla propagowania wiedzy rolniczej. Po II wojnie światowej, opracował zasady zagospodarowania Ziem Zachodnich, od czego go, jednak szybko odsunięto, a wiele jego słusznych postulatów nie doczekało się realizacji.

Kazimierz Lutosławski (1880-1924): Doktor teologii i medycyny. Teolog, ksiądz, pedagog, lekarz. Współtwórca Harcerstwa Polskiego, autor Krzyża Harcerskiego, poseł na sejm w niepodległej Polsce.

Józef Lutosławski (1881-1918): Z wykształcenia rolnik i filozof., Działacz narodowy i społeczny w organizacjach ziemiańskich i ludowych. Brał aktywny udział w życiu społecznym i kulturalnym łomżyńskiego. Był przedstawicielem Centralnego Komitetu Obywatelskiego w Riazaniu. Aresztowany w kwietniu 1918 roku, został rozstrzelany 5. IX. 1918 roku. Był ojcem Witolda Lutosławskiego znanego polskiego kompozytora.

Również Roman Dmowski posiadał związki z tą wybitna rodziną oraz z jej majątkiem. Po przyjeździe do Krakowa w 1900 roku został wprowadzony do domu Lutosławskich przez Zygmunta Balickiego, który był miejscem spotkań czołowych działaczy Ligi Narodowej. Wszyscy bracia Lutosławscy byli aktywnymi członkami Ligi Narodowej i działali w różnych organizacjach obywatelskich. Dwór drozdowski był ważnym ogniskiem ruchu narodowego.

Roman Dmowski gościł w nim po raz pierwszy w roku 1911 jako chrzestny ojciec Katarzyny Niklewiczównej, córki Marii Lutosławskiej i Mieczysława Niklewicza, jednego ze swych bliższych współpracowników. W późniejszych latach bywał tu wielokrotnie, zawsze serdecznie witany przez domowników. Gdy w 1922 roku nabył Chludowo, przebywał u Niklewiczów w czasie ich pobytu w Warszawie, a ci odwiedzali go w jego majątku. Gdy w roku 1934 sprzedał Chludowo wrócił do Warszawy i zamieszkał na stałe u Niklewiczów.

W czerwcu 1938 roku, cała rodzina wraz ze schorowanym już Romanem Dmowski przyjechała do Drozdowa, gdzie spędził ostatnie pół roku swego życia. Wspomnienia o nim, można znaleźć w relacjach Marii Niklewiczowej oraz w opracowaniu Izabeli Wolikowskiej (córki Wincentego Lutosławskiego), Roman Dmowski – Człowiek, Polak, Przyjaciel, Chicago 1961.

Koniec majątku Drozdowo był smutny. We wrześniu 1939 roku, zajęła go Armia Czerwona, a dwór opustoszał. Wielu ludzi ze wsi deportowano do ZSSR.

Lutosławscy, a potem Maria z Lutosławskich Niklewiczowa, dotrwali w Drozdowie do 1979 roku. Obecnie w dworze, mieści się Muzeum Przyrody.

opr. Jacek Drozd